Eliminacja z umowy jedynie części postanowienia dotkniętego abuzywnością.

23/03/20 12:04

 

   Na kanwie korzystnych dla „frankowiczów” orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Sądu Najwyższego oraz Sądów powszechnych odnoszących się do mechanizmu indeksacji oraz skutków stwierdzenia ich abuzywności, niektóre Banki przedstawiły nową argumentację. Nowa taktyka procesowa została wdrożona przez banki, które w swoich wzorcach umownych określały stosowany przez siebie kurs CHF w oparciu o kurs średni NBP. 

    Jeden z banków ustalał swoje kursy w ten sposób, iż do średniego kursu NBP dodał bądź odejmował „marżę” w zależności od tego czy chodziło o kurs sprzedaży czy kurs kupna. Sposób ustalania „marży” zależał tylko od banku i nie był znany konsumentom. Nie była to też marża stała. Ten sposób ustalania kursu (średni kurs NBP +/- marża) był wskazany w umowie.


    Nowa argumentacja banku sprowadza się do przyznania ,iż sposób ustalania marży jest nietransparentny i w tym zakresie postanowienie umowne może zostać uznane za niedozwolone. Tym samym, zdaniem banku, za bezskuteczne należałoby uznać tę część postanowienia umownego, która odnosi się do marży walutowej. Natomiast, jako, że średni kurs NBP nie zależy od banku to ta część postanowienia nie może zostać wyeliminowana. Powyższa argumentacja, zakłada, w zasadzie eliminację spreadów oraz utrzymanie mechanizmu indeksacji w oparciu o średni kurs NBP. Istotą sporu jest to, czy Sąd może uznać za bezskuteczne wobec konsumenta jedynie część postanowienia umownego, resztę zaś pozostawiając w mocy. 


    Podkreślenia wymaga, iż zgodnie z art. 385.1 k.p.c. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Z literalnego brzmienia ww. przepisu wprost wynika, że postanowienia nie wiążą konsumenta w całości. Gdyby ustawodawca chciał by konsument nie był związany postanowieniem umownym jedynie w części jaki ma ono charakter abuzywny sformułowałby ww. normę prawną w następujący sposób: Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem … niewiążą go w zakresie w jakim kształtują jego prawa i obowiązki wsposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. 

    O tym , iż postanowienia umowne nie wiążą konsumenta w całości, a nie tylko w zakresie w jakim są abuzywne wielokrotnie wypowiadały się sądy powszechne. 


1. „Bezskuteczność dotyczy całej klauzuli abuzywnej, a nie tylko jej części w zakresie, w jakim jest ona niedopuszczalna.”(Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi Wydział III Cywilny OdwoławczySygn. akt III Ca 1104/17). 

2.„Niezależnie od powyższego podkreślenia wymaga, że w przypadku uznania postanowień umownych za niedozwolone w rozumieniu art.385 1 k.c. bezskuteczność dotyczy całej klauzuli abuzywnej, a nie tylko jej części w zakresie, w jakim jest ona niedopuszczalna.”(Sąd Okręgowy w Olsztynie z 2019-01-23 IX Ca 1091/18). 

3.Oczywiście słuszne są twierdzenia powoda o tym, że skutkiem uznania klauzuli za abuzywną nie może być jej częściowa bezskuteczność ani „miarkowanie” abuzywności. Brak mocy wiążącej dotyczy w całości klauzuli niedozwolonej, nie jest więc dopuszczalne uznanie, że jest ona skuteczna w zakresie, w jakim nie naruszałaby kryterium określonego w przepisie art.385 ( 1) § 1 k.c.W szczególności wniosek o częściowej bezskuteczności postanowień uznanych za abuzywne nie wypływa z art.385( 1 ) § 2 k.c. Przepis ten przewiduje jedynie, że jeżeli postanowienie umowy zgodnie z §1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Prawidłowa wykładnia powołanego przepisu prowadzi do wyeliminowania całej klauzuli, a nie ograniczeniu zakresu jej obowiązywania. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 2018-07-13 sygn. akt: VACa 542/17).

Tożsame stanowisko jest również wyrażane w doktrynie prawniczej. 


  1. „Skutkiem zastosowania w umowie lub wzorcu klauzuli niedozwolonej jest brak mocy wiążącej tego postanowienia, przy zachowaniu skuteczności innych części umowy lub wzorca. Brak mocy wiążącej dotyczy w całości klauzuli niedozwolonej, niejest więc dopuszczalne uznanie, że jest ona skuteczna w zakresie,w jakim nie naruszałaby kryterium określonego w przepisie art.3851 § 1k.c.”(KidybaAndrzej (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania -część ogólna, wyd. II)

  2. niedozwolone postanowienie nie wiąże konsumenta w całości, a nie tylko w takim zakresie w jakim jego treść jest niedopuszczalna” (EwaŁętowska Komentarz do ustawy KC  z dnia 23.04.1964 r. Opracowanie redakcyjne na podstawie: Prawo zobowiązań – część ogólna Rok 2013 Wydanie 2).

   Warto wspomnieć, iż identyczne stanowisko zostało wyrażone przez Ministerstwo Infrastruktury: 

„Zaznaczam, iż przepisy art. 385.1-385.3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r.  Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.), dalej jako K.c., wprowadzają zakaz stosowania niedozwolonych postanowień umownych (klauzul niedozwolonych) w obrocie konsumenckim. Skutkiem zastosowania w umowie lub wzorcu klauzuli niedozwolonej jest brak mocy wiążącej tego postanowienia, przy zachowaniu skuteczności innych części umowy lub wzorca. Brak mocy wiążącej dotyczy w całości klauzuli niedozwolonej, nie jest więc dopuszczalne uznanie, że jest ona skuteczna w zakresie, w jakim nie naruszałaby kryterium określonego w przepisie art. 385.1 §1 K.c.” (Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Infrastruktury - z upoważnienia ministra -  na zapytanie nr 7017  wsprawie podejrzenia naruszenia przepisów ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz ustawy Kodeks cywilny w następstwie działań Zarządu Spółdzielni Mieszkaniowej Własny Dach Warszawa, dnia 17czerwca 2010 r.). 



Podsumowując, w świetle dotychczasowego orzecznictwa oraz poglądów doktryny eliminacja jedynie części postanowienia jest niezasadna, sprzeczna z wykładnią literalną oraz systemową. 



                                                                                                                                Patryk Filip Kopka

                                                                                                                                adwokat